پرخوری عصبی یا Bulimia Nervosa یکی از اختلالات شایع خوردن است که می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت جسمی و روانی افراد بگذارد. این اختلال با دوره‌هایی از پرخوری شدید و پس از آن رفتارهایی برای جبران مانند استفراغ عمدی، مصرف ملین یا روزه گرفتن شناخته می‌شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی جامع این بیماری بپردازیم: از علل ایجاد آن گرفته تا نشانه‌های ظاهری و روش‌های درمانی علمی و مؤثر.
پرخوری عصبی چیست؟
پرخوری عصبی یک اختلال روان‌پزشکی است که معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و افراد را وارد چرخه‌ای مخرب از پرخوری و جبران می‌کند. فرد مبتلا معمولاً در خلوت حجم زیادی از غذا را به‌سرعت مصرف می‌کند و بلافاصله دچار احساس گناه، شرم یا اضطراب می‌شود، سپس برای جبران، به روش‌هایی مثل استفراغ عمدی یا ورزش افراطی متوسل می‌شود.
برخلاف اختلال بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا)، افرادی که دچار پرخوری عصبی هستند معمولاً وزن نرمال دارند یا حتی ممکن است اضافه‌وزن داشته باشند، اما از درون درگیر تنش شدید روانی هستند و اعتماد به نفس آن‌ها به‌شدت تحت تأثیر این چرخه قرار دارد.
علل پرخوری عصبی
علت دقیق پرخوری عصبی مشخص نیست، اما مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی، روانی، محیطی و فرهنگی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. درک این عوامل به درمان مؤثرتر این اختلال کمک می‌کند.
1. عوامل ژنتیکی
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افراد دارای سابقه خانوادگی اختلالات خوردن یا سایر مشکلات روان‌پزشکی مانند افسردگی یا اضطراب، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پرخوری عصبی هستند.
2. اختلالات روانی همراه
افسردگی، اضطراب، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) و اختلالات اضطراب اجتماعی اغلب با پرخوری عصبی همپوشانی دارند و ممکن است به‌عنوان عامل محرک یا همراه عمل کنند.
3. فشارهای فرهنگی و اجتماعی
تبلیغات رسانه‌ای که زیبایی را با لاغری یکسان می‌دانند، می‌توانند بر تصویر ذهنی افراد از بدن خود تأثیر گذاشته و انگیزه‌ای برای پرخوری و سپس تلاش برای کاهش وزن شدید ایجاد کنند.
4. رویدادهای استرس زا یا تروما
تجربه‌های آسیب‌زا در دوران کودکی، سوء استفاده جنسی یا عاطفی، طرد شدن یا مرگ نزدیکان می‌توانند از عوامل محرک شروع رفتارهای خوردن ناسالم باشند.
علائم پرخوری عصبی
پرخوری عصبی دارای مجموعه‌ای از علائم رفتاری، فیزیکی و روانی است که در صورت شناخت به‌موقع، می‌توان مانع پیشرفت آن شد. بسیاری از مبتلایان تلاش می‌کنند رفتار خود را پنهان کنند، اما علائم مشخصی وجود دارد که می‌تواند نشانه هشدار باشد.
- پرخوری ناگهانی و تکرارشونده: مصرف حجم زیاد غذا در مدت‌زمان کوتاه، معمولاً در خلوت و همراه با حس عدم کنترل، یکی از نشانه‌های اصلی است.
- رفتارهای جبرانی پس از پرخوری: مانند استفراغ عمدی، مصرف ملین، روزه گرفتن، مصرف ادرارآورها یا ورزش بیش‌ازحد، برای جلوگیری از افزایش وزن.
- نوسانات وزنی: تغییرات مکرر و شدید وزن که ممکن است بدون دلیل ظاهری مشخص باشد.
- علائم فیزیکی: شامل گلو درد مزمن، آسیب مینای دندان به‌دلیل استفراغ مکرر، تورم غدد بزاقی، یبوست، کم‌آبی بدن، و عدم تعادل الکترولیتی.
- علائم روانی: احساس گناه، افسردگی، شرم، کاهش عزت نفس، و تمرکز بیش‌ازحد روی وزن و رژیم غذایی.
عوارض پرخوری عصبی بر سلامت
در صورت عدم درمان، پرخوری عصبی می‌تواند عوارض جدی و گاه کشنده‌ای برای فرد ایجاد کند. این اختلال نه‌تنها بر سلامت جسمی، بلکه بر زندگی اجتماعی، شغلی و تحصیلی فرد نیز اثر منفی می‌گذارد.
- عدم تعادل الکترولیتی و مشکلات قلبی: استفراغ و استفاده از ملین‌ها باعث از دست رفتن پتاسیم، سدیم و سایر الکترولیت‌ها شده و می‌تواند به آریتمی یا ایست قلبی منجر شود.
- آسیب به دستگاه گوارش: رفلاکس معده، التهاب مری، پارگی مری، یبوست مزمن، و مشکلات روده از عوارض شایع هستند.
- مشکلات دندانی: اسید معده ناشی از استفراغ، مینای دندان را از بین برده و منجر به پوسیدگی و حساسیت دندانی می‌شود.
- اختلالات قاعدگی: در زنان، پرخوری عصبی می‌تواند باعث بی‌نظمی یا توقف قاعدگی شود.
- افزایش خطر خودزنی و خودکشی: به‌دلیل همپوشانی با افسردگی و اضطراب، خطر رفتارهای آسیب‌زننده به خود در مبتلایان بالاست.
روش های درمان پرخوری عصبی
درمان پرخوری عصبی نیازمند رویکرد چندجانبه است؛ از درمان روانی و رفتاری گرفته تا درمان پزشکی. انتخاب روش درمان بسته به شدت بیماری، شرایط فردی و سابقه روانی متفاوت خواهد بود.
1. روان درمانی شناختی – رفتاری (CBT)
موثرترین درمان برای پرخوری عصبی، روان‌درمانی شناختی-رفتاری است. این روش به فرد کمک می‌کند الگوهای فکری ناسالم درباره غذا، بدن و عزت نفس را شناسایی و اصلاح کند.
2. دارودرمانی
داروهایی مانند SSRIها (به‌خصوص فلوکستین) می‌توانند به کاهش علائم افسردگی و پرخوری کمک کنند. البته داروها باید زیر نظر روان‌پزشک تجویز شوند.
3. مشاوره تغذیه ای
آموزش تغذیه سالم و تنظیم برنامه غذایی منظم با هدف جلوگیری از گرسنگی شدید و پرخوری، بخش مهمی از درمان است.
4. گروه درمانی و حمایت های اجتماعی
حضور در جلسات گروهی با افراد دارای تجربه مشابه، حس حمایت، همدلی و درک را تقویت می‌کند و به بهبود تدریجی کمک می‌کند.
5. بستری و درمان بیمارستانی
در موارد شدید با خطر جسمی یا روانی بالا، بستری شدن در مرکز درمانی ممکن است ضروری باشد.
نقش خانواده در درمان پرخوری عصبی
خانواده می‌تواند نقش مهمی در شناسایی و حمایت از فرد مبتلا داشته باشد. آموزش والدین، همدلی، دوری از انتقاد نسبت به ظاهر و غذا خوردن، و مشارکت فعال در روند درمان می‌تواند نتیجه درمان را به‌طور قابل توجهی بهبود بخشد.
در موارد نوجوانان، درمان خانواده‌محور (Family-Based Therapy) بسیار مؤثر است، زیرا والدین مستقیماً در حمایت از تغذیه سالم فرزند مشارکت دارند.
پیشگیری از پرخوری عصبی
اگرچه پیشگیری کامل از این اختلال ممکن نیست، اما اقداماتی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا را کاهش دهند. آگاهی‌بخشی و اصلاح الگوهای ذهنی از جمله راهکارهای مؤثر هستند.
- آموزش تصویری صحیح از بدن و پذیرش خود در نوجوانان
- کاهش فشارهای فرهنگی درباره لاغری اجباری
- آموزش مهارت‌های مقابله با استرس و احساسات
- دور نگه داشتن کودکان از رژیم‌های افراطی یا مقایسه‌های ظاهری
- حمایت عاطفی و پذیرش بی‌قیدوشرط در محیط خانواده
نتیجه گیری
پرخوری عصبی یک اختلال روانی جدی است که نیازمند توجه، درک و درمان حرفه‌ای است. این بیماری نه‌تنها بر بدن بلکه بر روح و روان فرد نیز تأثیر می‌گذارد و می‌تواند زندگی روزمره او را مختل کند. با تشخیص زودهنگام، مداخلات درمانی مؤثر و حمایت اجتماعی مناسب، می‌توان این چرخه آسیب‌زا را شکست و به سوی بهبودی حرکت کرد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این اختلال مواجه هستید، فراموش نکنید که کمک گرفتن از متخصصین اولین قدم برای بازگشت به زندگی سالم است.
