کم‌خوری عصبی یا آنورکسیا نروزا (Anorexia Nervosa) یکی از جدی‌ترین و خطرناک‌ترین اختلالات خوردن است که می‌تواند به آسیب‌های جسمی و روانی جبران‌ناپذیر منجر شود. این اختلال با ترس شدید از افزایش وزن، تصویر نادرست از بدن و خودداری افراطی از غذا خوردن مشخص می‌شود. در این مقاله به‌طور کامل و دقیق به بررسی علت‌های بروز این بیماری، نشانه‌های هشداردهنده، عوارض جدی و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
کم خوری عصبی چیست؟
کم‌خوری عصبی نوعی اختلال روان‌پزشکی پیچیده است که در آن فرد به‌طور غیرمنطقی از چاق شدن می‌ترسد و علی‌رغم داشتن وزن پایین یا حتی خطرناک، همچنان خود را چاق می‌بیند. این افراد معمولاً مصرف غذا را محدود می‌کنند، دچار وسواس در مورد وزن، رژیم و تصویر بدن هستند و ممکن است رفتارهایی مانند ورزش افراطی یا مصرف ملین را برای جلوگیری از افزایش وزن انجام دهند.
شروع این اختلال معمولاً در سنین نوجوانی یا اوایل بزرگسالی است و در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود، اما مردان هم ممکن است دچار آن شوند. آنورکسیا در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به سوءتغذیه، اختلال عملکرد اندام‌ها و حتی مرگ شود.
علل کم خوری عصبی
علت دقیق کم‌خوری عصبی هنوز به‌طور کامل شناخته نشده، اما مجموعه‌ای از عوامل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی می‌توانند زمینه‌ساز بروز آن باشند. درک این عوامل، برای پیشگیری و درمان مؤثر ضروری است.
1. عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی
تحقیقات نشان داده‌اند که کم‌خوری عصبی در خانواده‌هایی که سابقه اختلالات خوردن یا مشکلات روانی دارند شایع‌تر است. برخی اختلالات عصبی یا هورمونی نیز می‌توانند نقش داشته باشند.
2. ویژگی های روان شناختی
افرادی که دچار وسواس، نیاز به کنترل بالا، عزت‌نفس پایین یا اضطراب شدید هستند، بیشتر در معرض کم‌خوری عصبی قرار دارند.
3. فشارهای اجتماعی و فرهنگی
ترویج لاغری افراطی در رسانه‌ها و فضای مجازی، فشار برای زیبایی و تأکید بر بدن ایده‌آل می‌تواند به ایجاد تصویر ذهنی مخدوش از بدن و کاهش وزن ناسالم منجر شود.
4. تجربیات آسیب زا
تجربه‌های تلخ مانند آزار جسمی، روانی یا جنسی، طرد شدن یا فشارهای تحصیلی و خانوادگی می‌توانند به شروع اختلال کمک کنند.
علائم کم خوری عصبی
کم‌خوری عصبی دارای نشانه‌های متنوعی در سه سطح رفتاری، روانی و فیزیکی است. بسیاری از بیماران سعی در پنهان کردن بیماری خود دارند، اما با دقت در این علائم می‌توان اختلال را زودتر شناسایی کرد.
- کاهش وزن شدید و مداوم: یکی از مشخص‌ترین نشانه‌ها، کاهش وزن سریع و رسیدن به وزن کمتر از حد نرمال است که با انکار بیمار همراه است.
- ترس شدید از افزایش وزن: حتی با وزن بسیار پایین، فرد دچار ترس افراطی از چاق شدن است و مرتباً خود را چاق‌تر از واقعیت می‌بیند.
- محدود کردن مصرف غذا: شامل حذف وعده‌ها، نخوردن دسته‌هایی از مواد غذایی (مثل چربی‌ها)، شمارش وسواس‌گونه کالری و اجتناب از غذا خوردن در جمع.
- ورزش بیش از حد: بسیاری از مبتلایان برای سوزاندن کالری، بیش از حد طبیعی و حتی در شرایط بدنی نامناسب ورزش می‌کنند.
- علائم فیزیکی: پوست خشک، ریزش مو، سرماخوردگی مداوم، یبوست، بی‌نظمی قاعدگی یا قطع آن، ضعف عضلانی، سرگیجه و اختلال خواب از جمله علائم هستند.
- تغییرات روانی: افسردگی، اضطراب، انزوا، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی و افکار منفی درباره بدن از علائم روانی هستند.
عوارض کم خوری عصبی بر سلامت
در صورت ادامه‌دار بودن کم‌خوری عصبی، عواقب شدید و حتی کشنده‌ای برای بدن به‌وجود می‌آید. این بیماری می‌تواند بسیاری از سیستم‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
- سوءتغذیه و تحلیل عضلات: فقدان مواد مغذی باعث ضعف کلی، تحلیل عضلات، ضعف استخوان‌ها و اختلال در عملکرد مغز و قلب می‌شود.
- مشکلات قلبی: کاهش پتاسیم و مواد معدنی دیگر می‌تواند منجر به نامنظمی ضربان قلب و حتی ایست قلبی شود.
- ناباروری و مشکلات قاعدگی: کم‌خوری مزمن منجر به قطع قاعدگی، ناباروری و کاهش عملکرد هورمونی در زنان می‌شود.
- ضعف سیستم ایمنی: بدن توانایی مقابله با بیماری‌ها را از دست می‌دهد و فرد بیشتر در معرض عفونت‌ها قرار می‌گیرد.
- اختلال عملکرد مغز و روان: افزایش احتمال افسردگی، اختلالات اضطرابی، خودزنی، و در موارد شدید، خطر اقدام به خودکشی.
روش های درمان کم خوری عصبی
درمان کم‌خوری عصبی نیاز به همکاری تیمی از پزشک، روان‌پزشک، روان‌شناس و مشاور تغذیه دارد. درمان موفقیت‌آمیز باید جسم، ذهن و روان فرد را هم‌زمان تحت پوشش قرار دهد.
1. روان درمانی (خصوصاً CBT)
روان‌درمانی شناختی-رفتاری برای اصلاح افکار ناسالم درباره غذا، بدن و ارزشمندی فردی بسیار مؤثر است. این روش به افزایش عزت نفس و تغییر الگوهای ناسالم کمک می‌کند.
2. دارودرمانی
داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب ممکن است برای بهبود حالات روانی تجویز شوند، اما به تنهایی کافی نیستند و باید همراه با درمان روان‌شناختی باشند.
3. مشاوره تغذیه ای
آموزش اصول تغذیه سالم و تنظیم برنامه غذایی متعادل با هدف بازگرداندن وزن طبیعی و جلوگیری از گرسنگی مزمن، بخش مهمی از روند درمان است.
4. مشارکت خانواده
مداخلات خانواده‌محور، به‌ویژه در نوجوانان، نقش حیاتی در حمایت، نظارت و بازسازی محیط سالم خانوادگی دارد.
5. بستری و مراقبت ویژه
در موارد شدید یا زمانی که وزن فرد بسیار پایین است و علائم حیاتی در خطر هستند، بستری در مراکز تخصصی ضروری خواهد بود.
نقش خانواده در درمان کم خوری عصبی
خانواده می‌تواند هم عامل خطر و هم عامل حمایتی قوی باشد. اگر اعضای خانواده آموزش ببینند، می‌توانند با ایجاد محیطی امن، فشار را کاهش دهند و به‌عنوان نیروی پشتیبان در روند درمان نقش مؤثری ایفا کنند.
برخورد بدون سرزنش، توجه به نشانه‌های روانی، کمک در تهیه غذا و همراهی در جلسات درمانی، از مهم‌ترین راهکارهای حمایت مؤثر هستند.
پیشگیری از کم خوری عصبی
هرچند نمی‌توان تمام موارد را پیشگیری کرد، اما با آگاهی‌رسانی به‌موقع و فرهنگ‌سازی درست، می‌توان احتمال بروز این اختلال را به حداقل رساند. تمرکز باید بر پذیرش بدن و سلامت روان باشد.
- آموزش تصویری سالم از بدن در مدارس
- مقابله با فرهنگ لاغری افراطی در رسانه‌ها
- پرهیز از مقایسه ظاهری میان نوجوانان
- ایجاد عزت نفس در کودکان از سنین پایین
- آموزش مهارت‌های مقابله با استرس
نتیجه گیری
کم‌خوری عصبی اختلالی پیچیده اما قابل درمان است که در صورت شناسایی زودهنگام و دریافت حمایت حرفه‌ای می‌توان آن را مهار کرد. این بیماری نه‌تنها بر جسم، بلکه بر روح و روان فرد سایه می‌اندازد و در صورت بی‌توجهی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد. آموزش، آگاهی، همراهی خانواده و درمان چندبعدی، کلیدهای اصلی بازگشت به زندگی سالم هستند.
