اریترومایسین یکی از آنتی‌بیوتیک‌های پرکاربرد از خانواده ماکرولیدهاست که در درمان بسیاری از عفونت‌های باکتریایی، به‌ویژه عفونت‌های تنفسی، پوست و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. این دارو از دهه ۱۹۵۰ تاکنون جایگاه مهمی در درمان بیماری‌های عفونی داشته و به‌عنوان گزینه‌ای مناسب برای بیمارانی که به پنی‌سیلین حساسیت دارند، شناخته می‌شود.
در این مقاله، به‌صورت جامع با ماهیت داروی اریترومایسین، مکانیسم اثر، کاربردها، موارد مصرف رایج، عوارض جانبی و ملاحظات خاص آن آشنا می‌شویم.
اریترومایسین چیست؟
اریترومایسین یک آنتی‌بیوتیک با منشاء طبیعی است که از باکتری Streptomyces erythraeus به‌دست می‌آید. این دارو در دسته ماکرولیدها قرار دارد و با مهار سنتز پروتئین در باکتری‌ها، باعث توقف رشد یا مرگ آن‌ها می‌شود.
اریترومایسین به‌صورت قرص خوراکی، سوسپانسیون، پماد موضعی و اشکال تزریقی تولید می‌شود و برای درمان طیف وسیعی از عفونت‌های باکتریایی در بخش‌های مختلف بدن به‌کار می‌رود.
مکانیسم اثر اریترومایسین
این دارو با اتصال به زیرواحد ۵۰S ریبوزوم باکتری، فرآیند ساخت پروتئین را مختل می‌کند. با متوقف شدن این روند، باکتری‌ها قادر به رشد و تقسیم نخواهند بود و در نتیجه یا از بین می‌روند یا سیستم ایمنی بدن فرصت کافی برای نابودی آن‌ها پیدا می‌کند.
از آنجا که ریبوزوم باکتریایی با ریبوزوم سلول‌های انسانی تفاوت دارد، اریترومایسین معمولاً به سلول‌های بدن آسیبی نمی‌رساند و نسبتاً ایمن محسوب می‌شود.
کاربردهای کلی اریترومایسین
اریترومایسین به دلیل اثرگذاری بالا و پوشش گسترده در برابر باکتری‌های گرم‌مثبت و برخی گرم‌منفی، برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مناسب است. همچنین در برخی موارد به‌عنوان جایگزینی برای پنی‌سیلین استفاده می‌شود، به‌ویژه در بیمارانی که حساسیت به پنی‌سیلین دارند.
در ادامه برخی از مهم‌ترین کاربردهای اریترومایسین را بررسی می‌کنیم.
- درمان عفونت‌های تنفسی فوقانی و تحتانی
- درمان عفونت‌های پوستی
- درمان برخی بیماری‌های منتقله از راه جنسی
- کنترل آکنه شدید (موضعی یا خوراکی)
- پیشگیری از عفونت در بیماران خاص
موارد مصرف رایج اریترومایسین
اریترومایسین به شکل گسترده‌ای در بیماری‌های با منشأ باکتریایی تجویز می‌شود. در هر مورد، پزشک با توجه به نوع عفونت، شدت آن و شرایط بیمار، دوز مناسب دارو را تعیین می‌کند.
۱. عفونت های تنفسی
اریترومایسین یکی از داروهای مؤثر در درمان عفونت‌های تنفسی است که توسط باکتری‌هایی مانند Streptococcus pneumoniae، Haemophilus influenzae یا Mycoplasma pneumoniae ایجاد می‌شوند.
- گلودرد استرپتوکوکی
- التهاب نایژه‌ها (برونشیت)
- ذات‌الریه (پنومونی)
- سینوزیت باکتریایی
۲. عفونت های گوش، حلق و بینی
در برخی موارد، اریترومایسین برای درمان عفونت‌های گوش میانی و سایر عفونت‌های ناحیه سر و گردن تجویز می‌شود.
- اوتیت مدیا (عفونت گوش میانی)
- فارنژیت (التهاب حلق)
- التهاب لوزه (تونسیلیت)
۳. عفونت های پوستی و بافت نرم
اریترومایسین در درمان عفونت‌های سطحی پوست مانند زردزخم یا فولیکولیت نقش دارد و می‌تواند به‌صورت خوراکی یا موضعی تجویز شود.
- زردزخم (impetigo)
- فولیکولیت (عفونت فولیکول‌های مو)
- آکنه التهابی (درمان طولانی‌مدت به‌صورت خوراکی)
- عفونت‌های خفیف زخم
۴. بیماری های مقاربتی
این دارو در درمان برخی بیماری‌های منتقل‌شونده از راه جنسی، به‌ویژه در موارد حساسیت به داروهای دیگر، مفید واقع می‌شود.
- کلامیدیا
- سیفلیس (در صورت عدم تحمل پنی‌سیلین)
- اورتریت غیرگونوکوکی
۵. آکنه شدید
اریترومایسین به‌عنوان یک داروی ضدباکتری موضعی در درمان آکنه‌های شدید کاربرد دارد. مصرف خوراکی آن در کنار سایر درمان‌ها ممکن است التهاب و تعداد جوش‌ها را کاهش دهد.
- آکنه ولگاریس مقاوم
- آکنه‌های چرکی التهابی
اشکال دارویی اریترومایسین
اریترومایسین در اشکال مختلفی در بازار دارویی وجود دارد. انتخاب فرم دارو بستگی به محل عفونت، شدت بیماری و وضعیت بیمار دارد.
- قرص خوراکی (۲۵۰ یا ۵۰۰ میلی‌گرم)
- سوسپانسیون خوراکی (برای کودکان یا افراد دارای مشکل بلع)
- پماد یا ژل موضعی (برای درمان آکنه و عفونت‌های سطحی)
- تزریقی (برای موارد شدید یا بستری)
عوارض جانبی اریترومایسین
اگرچه اریترومایسین در بیشتر موارد خوب تحمل می‌شود، اما برخی افراد ممکن است با عوارضی مواجه شوند. شدت این عوارض بسته به دوز، مدت مصرف و حساسیت فردی متفاوت است.
عوارض شایع
- تهوع و استفراغ
- اسهال یا دل‌پیچه
- بی‌اشتهایی
- طعم فلزی در دهان
عوارض پوستی و حساسیتی
برخی بیماران ممکن است واکنش‌های آلرژیک یا پوستی به اریترومایسین نشان دهند. اگر علائم حساسیت شدید مشاهده شود، باید فوراً مصرف دارو قطع و به پزشک مراجعه شود.
- خارش یا بثورات پوستی
- کهیر
- ورم صورت یا لب‌ها
عوارض گوارشی جدی تر
اریترومایسین گاهی باعث تحریکات شدید دستگاه گوارش می‌شود یا منجر به رشد بیش از حد باکتری‌های مضر در روده شود.
- التهاب روده (کولیت ناشی از Clostridium difficile)
- درد معده شدید یا مداوم
عوارض قلبی (نادر ولی جدی)
در بیماران مستعد، این دارو ممکن است باعث طولانی شدن فاصله QT در نوار قلبی شده و ریتم قلب را دچار اختلال کند.
- ضربان نامنظم قلب
- سرگیجه شدید یا سنکوپ
موارد منع مصرف و احتیاط
اریترومایسین برای همه افراد مناسب نیست. در موارد زیر، یا نباید مصرف شود یا باید با احتیاط فراوان و زیر نظر پزشک تجویز گردد.
- سابقه حساسیت به ماکرولیدها
- بیماری شدید کبدی
- مصرف همزمان داروهایی که بر ریتم قلب تأثیر می‌گذارند
- نوزادان تازه‌متولدشده (خطر افزایش بیلی‌روبین)
تداخلات دارویی اریترومایسین
اریترومایسین می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد و سطح آن‌ها را در خون افزایش دهد. این مسئله می‌تواند باعث عوارض ناخواسته شود.
برخی داروهایی که با اریترومایسین تداخل دارند عبارتند از:
- وارفارین (افزایش خطر خونریزی)
- داروهای ضدآریتمی قلب
- کاربامازپین
- تئوفیلین
- استاتین‌ها (افزایش خطر آسیب عضلانی)
نکات مهم در مصرف اریترومایسین
برای گرفتن بیشترین اثر از اریترومایسین و کاهش عوارض جانبی، توجه به برخی نکات ضروری است:
- دارو را طبق تجویز پزشک و در فواصل زمانی منظم مصرف کنید.
- دوره درمان را کامل کنید، حتی اگر علائم بهبود پیدا کرده‌اند.
- از مصرف همزمان با آب گریپ‌فروت خودداری کنید.
- در صورت بروز علائم حساسیت یا ناراحتی شدید، مصرف را قطع کرده و به پزشک اطلاع دهید.
نتیجه گیری
اریترومایسین یکی از آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر و پرکاربرد در درمان عفونت‌های باکتریایی است که به‌ویژه در بیماران حساس به پنی‌سیلین کاربرد دارد. این دارو با طیف اثر گسترده خود توانسته جایگاه ویژه‌ای در درمان عفونت‌های تنفسی، پوستی و عفونت‌های منتقله از راه جنسی پیدا کند.
با وجود اثربخشی بالا، مصرف نادرست آن می‌تواند باعث بروز مقاومت باکتریایی یا عوارض جانبی شود. بنابراین لازم است همواره تحت نظر پزشک و طبق دستور تجویز شده مصرف شود.
